توسط : یک چهره ماندگار میراث فرهنگی معتقد است معرفی مهم‌ترین ابزار امر حفاظت است. بنابراین اهمیت جشنواره ملی تولیدات رسانه‌ای میراث فرهنگی در همین است که به کار معرفی میراث فرهنگی از طرق مختلف پرداخته و از همین راه به جریان حفاظت آثار فرهنگی کمک شایان می‌کند.
برگزاری جشنواره ملی میراث فرهنگی به عنوان رویداد مهم و تاثیرگذار در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی در شرایطی که کشور با جریان ایران‌هراسی در جهان مواجه است و بسیاری از مردم نیز از گنجینه میراث فرهنگی کشور بی‌اطلاع هستند آن هم در فضای رسانه به عنوان نقطه عطفی در این حوزه به حساب می آید که لازم است ضمن حمایت‌های حداکثری نهادها و متولیان ذی ربط در راستای پایدار بودن و تداوم این رویداد، جریان اطلاع رسانی و تبلیغات خوبی در این خصوص صورت بگیرد تا شاهد حضور حداکثری مردم و هنرمندان این حوزه در دوره‌های دیگر این جشنواره باشیم. در ادامه با دکتر «رسول وطن دوست» درخصوص تاثیرات برگزاری نخستین دوره جشنواره ملی میراث فرهنگی گفت و گو داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آقای وطن‌دوست به عنوان یک پیشکسوت با توجه به وجود جشنواره‌های متنوع فرهنگی هنری و تنوع رسانه‌ها، اهمیت این جشنواره را در چه می بینید؟
از دید ما حفاظت گران، حفاظت یک فرآیندی است که از فهم یا ادراک یک اثر فرهنگی آغاز می شود و پس از آن فهم، یکسری فعالیت هایی رخ می دهد و در نهایت به معرفی ختم می شود؛ آن فعالیت ها هم می تواند ترمیم، مرمت، تحکیم و درمان باشد که به معرفی ختم می شود. معرفی شاید مهم ترین ابزار امر حفاظت است. بنابراین اهمیت این جشنواره در همین است که به کار معرفی میراث فرهنگی از طرق مختلف پرداخته و از همین راه به جریان حفاظت آثار فرهنگی کمک شایان می کند. البته ما راه‌های متنوع فرهنگی بسیاری در کشور داشتیم و داریم؛ اما در حوزه میراث فرهنگی این مسئله کمتر وجود داشته و یا نبوده است و به همین دلیل، این رویداد می تواند نقش عمده‌ای در جلب لایه‌های مختلف جامعه برای توجه به میراث فرهنگی داشته باشد.
جلب مشارکت مردم برای حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس و ملموس، با ابزارهای هنری و رسانه‌ای چگونه محقق می شود؟
خاطرم هست که چندسال پیش در موسسه مرکز بین المللی مطالعه حفاظت و مرمت ثروت های فرهنگی که همان موسسه ایکروم وابسته به یونسکو در رم باشد، توجه زیادی را به رسانه ها معطوف کرده بودند و در واقع جایزه ای را برای رسانه هایی تعیین کرده بودند که بیشترین نقش را در امر معرفی و در جهت حفاظت در میان مردم را برعهده داشتند. جریان حفاظت، یک جریان مردمی است. چند روز پیش در یک جایی این موضوع را عرض کردم که حفاظت از آثار تاریخی، محقق نمی شود مگر اینکه مردم خواهان آن باشند؛ به ویژه در ایران چراکه ایران کشوری است که اگر اغراق نکنیم جزء چهار یا پنج کشور نخست دنیا از نظر کمی و کیفی در حوزه میراث فرهنگی است. نگهداری کامل و درست این میراث توسط یک دستگاه عملی نیست، متاسفانه وضعیتی که در این حوزه با آن روبه رو هستیم این است که بخشی از مردم تصور می کنند که میراث فرهنگی ملموس یا ناملموس یک وجوهی است که مسئولیت آن برعهده دستگاهی به نام وزارت میراث فرهنگی است؛ به همین خاطر در همه جا صحبت و انتقاد از این وزارت خانه است که مشکلاتی در جریان حفاظت از میراث فرهنگی وجود دارد؛ در صورتی که اینطور نیست و نباید هم این طور باشد. در کشورهایی هم که به نسبت در حوزه کار حفاظت و معرفی میراث فرهنگی موفق هستند، این حوزه کار صرفا دولتی نیست و دولت دستورالعمل‌ها را مشخص می کند و کار نظارت بر روش ها را در پیش می گیرد.
کار مطالعه، تحقیق و محافظت از میراث فرهنگی را مردم انجام می دهند. مردم باید احساس مالکیت نسبت به جریان میراث فرهنگی در کشور پیدا کنند تا نقش اساسی خودشان را در این حوزه اجرا کنند. شاید در بسیاری از موارد این تفکر وجود دارد که مالک میراث فرهنگی، اشخاص دیگری هستند و آن اشخاص باید در این حوزه دقت نظر داشته باشند؛ در صورتی که کاملا برعکس است و میراث فرهنگی متعلق به مردم است و در اقتصاد، پیشرفت، توسعه کشور و مردم نقش اساسی دارد. اگر بتوانیم از طریق رسانه ها با ابزارهای فرهنگی و هنری این امر را در جامعه اشاعه بدهیم که البته یکباره نیز میسر نیست و در یک فرآیند چندساله محقق می شود، شاید بتوانیم به این مسئله امیدوار باشیم که پس از مدتی مردم نقش اساسی خود را درخصوص حفاظت از میراث فرهنگی ایفا کنند. جلب مشارکت مردم برای حفاظت از این منابع، یک امر بسیار مهم است و ابزارهای هنری و رسانه ای هم نقش عمده ای در این کار دارند. اگر یک روزی بتوانیم رسانه ملی و نظام آموزشی کشور را در جهت حفظ ثروت های فرهنگی ملی همسو کنیم، موفق خواهیم شد.
اعتقاد شخصی من این است که جریان میراث فرهنگی، ثروت و سرمایه ای است که روز به روز ارزش افزوده پیدا می کند و نقش مهمی در توسعه همه جانبه کشور دارد. بسیاری از صنایع و سرمایه های معدنی و … یک روزی کم یا تمام خواهند شد، یا در برخی صنایع همچون اتومبیل سازی رقیب داریم؛ اما تنها جایی که رقیب نداریم، جریان میراث فرهنگی است؛ چراکه میراث فرهنگی ایران را هیچ جای دنیا ندارد. اگر به این نکته خاص توجه کنیم، متوجه خواهیم شد که این ثروت چه نقش مهمی می تواند در توسعه کشور در میان مدت و دراز مدت داشته باشد.
این جشنواره نوپا، هر سال به میزبانی یکی از استان ها برگزار می‌شود، (سال گذشته یزد و امسال قزوین) نظر شما چیست؟
بابت انجام این کار مهم تبریک عرض می کنم. این یک اصل است، برای اینکه بتوانیم جریان معرفی و حفاظت از میراث فرهنگی را میان مردم ببریم باید به اقصی نقاط کشور برویم و نمی توان از پایتخت دستورالعمل برای جریان حفاظت از این میراث ارزشمند صادر کنیم. به پاسخ سوال قبل بازمیگردم، زمانی می توانیم موضوع حفاظت را در تمام جامعه عملی کنیم که خود مردم مایل به امر حفاظت باشند. مردم موقعی مایل می شوند که ثروت های فرهنگی در توسعه فرهنگی، زندگی روزانه و آینده خودشان و فرزندانشان نقش دارد و اگر میراث فرهنگی باقی بماند، مردم نیز شرایط اقتصادی بهتری خواهند داشت. اگر بتوانیم چنین موضوعی را در استان های مختلف کشور محقق کنیم، نه تنها در مراکز استان ها بلکه در شهرها و شهرستان های کوچک هم حضور پیدا کنیم و از ابزارهای مختلف برای این کار استفاده کنیم، زمینه موفقیت عملکرد ما بهتر و بیشتر خواهد بود.
چرا توجه رسانه‌ها به میراث فرهنگی و موضوعات مرتبط با آن، حائز اهمیت است؟ برای توجه دادن بیشتر مردم به مسائل میراث فرهنگی، این جشنواره چه کمکی می تواند بکند؟
معرفی مهم ترین ابزار حفاظتی است و به همین خاطر است که موزه و نمایشگاه های مختلف به وجود آمده اند چراکه در موزه یک بنگاه و مرکز پژوهشی است و مردم متوجه اهمیت و نقش آثار فرهنگی و تاریخی می شوند. موزه یک جایگاه پژوهشی- فرهنگی و آموزشی دارد. رسانه ها وقتی به جریان میراث فرهنگی می پردازند در واقع بخشی از همان کار معرفی را انجام می دهند. رسانه ها به ویژه رسانه های عمومی و ملی که گستره بالایی دارند، نقش عمده ای در این کار دارند، در نتیجه اگر ما توجه به میراث فرهنگی را در رسانه ها ببینیم، خواهیم دید که در دراز مدت حفاظت به یک امر عمومی تبدیل شده و از بسیاری مشکلاتی که در حوزه میراث فرهنگی در کشور به دلیل عدم آگاهی نسبت به نقش میراث فرهنگی داریم، برطرف خواهد شد. اگر نتوانیم این کار را انجام بدهیم، با مشکلات بسیاری مواجه خواهیم شد.
با توجه به مشارکت و حضور فعالان میراث فرهنگی و هنرمندان در این جشنواره و مخاطبانی که به جشنواره می آیند؛ کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های انتقال تجربه در این جشنواره، چه اولویت‌هایی باید داشته باشد؟
بستگی دارد که رویکردهای کارگاه های آموزشی این جشنواره چیست. اگر رویکرد اصلی آن، اطلاع رسانی به عموم مردم است، یک امر است اما اگر هدف اطلاع رسانی علاوه بر عموم مردم به یکسری افراد خاص است، آن موقع جریان متفاوت خواهد بود. از نظر من، اولویت اصلی در حوزه آموزش میراث فرهنگی، آگاه کردن مردم نسبت به اهمیت حفاظت از جریان میراث فرهنگی است. در ذیل این عنوان می توان کارگاه ها و نشست های مختلفی را برگزار کرد. اگر بخواهیم خیلی عمیق تر به موضوع آموزش نگاه کنیم، شاید یک روزی دستگاه های آموزشی را به یک طریقی هماهنگ کنیم که موضوع آموزش میراث فرهنگی و نقش آن در توسعه کشور را در مقاطع تحصیلی مختلف به دانش آموزان و دانشجویان بیاموزند و نسل جوان فعلی و نسل آینده را به موضوع فهم میراث فرهنگی و نقش آن حساس کنند. اعتقاد من این است که موضوع میراث فرهنگی با زبان ویژه سنین مختلف باید به لایه های مختلف جامعه منتقل شود. باید جریان آموزش و ظرفیت سازی به یک معنا در مقاطع مختلف به تمامی مردم منتقل شود.
بنابراین، هنرمند و فعالان حوزه میراث فرهنگی که نقش عمده ای برای انتقال مفاهیم به مردم در جامعه دارد و به گونه ای نقش آموزشی هم دارد، طبیعتا با مخاطبان جشنواره یک نوع ارتباط درونی برقرار می کنند. از نظر من یکی از مهم ترین نکاتی که باید در این فعالیت های ملی اتفاق بیفتد، کاری است که باید بلافاصله بایدها و نبایدهای رویداد را مشخص کنند و این درسی است که از اجرای این نوع فعالیت ها می توان گرفت. اگر این روش که قطعا هم انجام شده است در این جشنواره پیش رو انجام شود، پس از چند سال به جایی خواهد رسید که دیگر اشتباهی ندارد و وقتی اشتباه ها کم باشد، اثرگذاری جشنواره نیز بیشتر شده و این رویداد هدفمند حرکت خواهد کرد. اگر اینطور باشد به نظر می آید که اولویت اصلی متولیان و فعالان این رویداد در انتقال تجربه از طریق فعالان میراث فرهنگی و هنرمندان، همان موضوع مردمی است؛ یعنی مردمی کردن جریان میراث فرهنگی. جهان سال ها است که به این نتیجه رسیده است که حفاظت از میراث فرهنگی و مراقبت از ثروت های فرهنگی برعهده مردم است و مردم باید از قبل بدانند که چگونه نقش خودشان را در آن نقشه بزرگ حفاظت از میراث فرهنگی به اجرا دربیاورند. این وظیفه دستگاه میراث فرهنگی است که این نقش را اجرا کنند و این جشنواره نیز یکی از ابزارهای وزارت میراث فرهنگی برای روشن کردن این نقش است.
«مردمی بودن جشنواره» و تخصصی بودن برخی مفاهیم در آثار هنری راه یافته به این جشنواره منافاتی با هم دارند؟ مشارکت مردم و خانواده‌ها در بخش‌های جنبی این جشنواره، چگونه میسر می‌شود؟
اینکه این جشنواره مردمی است، اهمیت خیلی بالایی دارد. طبیعی است که وقتی لایه های مختلف مردم جامعه اولویت این جشنواره است، باید برنامه ها و فعالیت ها به گونه ای انجام شود تا لایه های مختلف جامعه را مخاطب قرار بدهد و جوری نباشد که صرفا یک لایه از مخاطبان مورد توجه قرار بگیرد و دیگر لایه ها فراموش شود و یا کمتر مورد توجه قرار بگیرد. البته این موضوع هم درست است که برخی از مفاهیم در آثار هنری جشنواره مثل مقاله، فیلم، کتاب، عکس و … تخصصی هستند و مخاطبان خودشان را دارند اما سینما و رسانه ملی و خبرگزاری ها و … مردم را مخاطب قرار می دهند یعنی از مردم عادی گرفته تا کسانی که تخصصی فکر می کنند و حتی تصمیم گیرندگان. این ها کسانی هستند که بخش عمده ای از جامعه را تشکیل بدهند و مخاطبان عمده شما به معنای مردمی بودن جشنواره هستند. اینکه چگونه این امر میسر می شود و چطور مشارکت خانواده و مردم در بخش های جنبی محقق می شود، قطعا با برگزاری یکسری میزگرد و دورهم نشینی در جنب جشنواره و حضور مردم عادی در آن و اجازه برای نظردادن مردم درخصوص این رویداد حتی اگر این نظرات با آن چیزی که ما می اندیشیم مغایرت داشته باشد؛ چراکه در اندرون این نظرات می توان جامعه را بیشتر شناخت و براساس این شناخت بیشتر برنامه ریزی کرد، همیشه نیاز نیست که مردم همه آن چیزی را که می گوییم، با آن موافق باشند اما اگر ما متوجه باشیم که مردم چگونه به این حوزه می اندیشند حتی اگر مخالف تفکر ما باشد، می توانیم مسیر خودمان را تصحیح کنیم تا به چشم اندازی که در درازمدت در حوزه ثروت فرهنگی ترسیم کرده ایم، دست پیدا کنیم.
حسب تجربه و دانشی که دارید، توصیه شما به برگزار کنندگان جشنواره چیست؟
توصیه من جمع بندی پاسخ سوالات قبلی است. برگزاری این رویداد، کار مهمی است. یعنی اینکه جشنواره ای در حوزه میراث فرهنگی برگزار شود و عده بسیاری از اهمیت این جریان آگاه شوند و آثار خود را برای حضور در این رویداد برای ارزیابی ارسال کنند، حائز اهمیت است. توصیه اساسی من به برگزارکنندگان این رویداد این است که هدفمند تلاش کنند، البته قطعا هم که این هست. یعنی اینکه ما از برگزاری این رویداد مقصودی را داریم که قرار است در مدت زمان مشخصی در آینده محقق شود. اگر آن چشم انداز را خوب تعریف کنیم و یک برنامه راهبردی برای آن بنویسیم، شاید هم نوشته شده باشد؛ به طور دقیق برنامه های کاری را مشخص کنیم شاید در طی سالیان آینده این رویداد بتواند جایگاه خاص خود را پیدا کند. همه واقف هستیم که یکی از مسائلی که در کارهایمان داریم این است که تغییرات زیاد است و تغییرات مدیریتی در کار اتفاق می افتد و برنامه هایی هم که قرار است در درازمدت یک رویداد اتفاق بیفتد، ممکن است تغییر پیدا کند. این درباره کار حساس حفاظت مردمی نباید اتفاق بیفتد و آن هم در صورت داشتن برنامه مدون کارشناسان و تدوین سند اجرایی مکتوب محقق خواهد شد. منبع: میراث آریا
