توسط : «برای اولین بار، 42 عکاس رنج‌های مسیر صعب‌العبور رسیدن به بزرگترین نقش‌برجسته صخره‌ای ایران را به جان خریدند و در نتیجه، مجموعه منحصربه‌فردی از عکس‌های کتیبه جنگ سواران (نبرد اردشیر) فراهم شد؛ این یک دستاورد ملی در حوزه ایران‌شناسی است.» دکتر علی شهیدی، مدیر گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌شناسی دانشگاه تهران با بیان این روایت، از تجربه داوری فتو ماراتون جشنواره چندرسانه‌ای میراث فرهنگی در خلال جشنواره بین‌المللی چندرسانه‌ای میراث فرهنگی برایمان گفت و در بخشی از این مصاحبه اختصاصی با توصیف آموزه‌ها و دستاوردهای رویداد، اظهار امیدواری کرد که اصفهان و شهرهای تاریخی ایران برای برگزاری رویدادهای مشابه پیش‌قدم شوند پیش از آن که میراث کمتر دیده‌شده‌شان از میان برود و حسرت صحیح ثبت نشدنشان تا ابد باقی بماند.
سومین جشنواره بین‌المللی چندرسانه‌ای میراث فرهنگی امسال به میزبانی استان فارس برگزار شد. یکی از بخش‌های این جشنواره «جایزه ویژه شیراز» بود که علاقمندان می‌توانستند در هشت بخش آن شرکت کنند. این بخش‌ها عبارت بودند از: تولید محتوای مجازی، عکس، هنرهای سنتی و صنایع دستی، آثار مکتوب و نمایشنامه، آثار تلویزیونی و سینمایی، آثار رادیویی، آثار تجسمی و موسیقی. بخش عکس جایزه ویژه شیراز در سه حوزه «رویداد ویژه عکاسی (فتو ماراتون)»، «معماری و قوم‌نگاری» و «آرشیوی» برگزار شد. مدیریت هنری رویداد بر عهده فاطمه نهاری بود و هیئت داوری متشکل از جاسم غضبانپور، خشایار فاضل کاشانی و دکتر علی شهیدی. آنطور که نهاری می‌گوید، پس از انتشار فراخوان، 150 عکاس از سراسر ایران در این رویداد ثبت نام کردند که از این میان پس از ارزیابی سوابق حرفه‌ای، 30 عکاس از شهرهای مختلف و 12 عکاس بومی به این جشنواره دعوت شدند تا طی یک ماراتن نفسگیر برای ثبت زیست کمتردیده‌شده فارس، با هم رقابت کنند. به اسامی مدعوین نگاه می‌کنم و اسم عکاسانی از اصفهان و عکاسانی که عکس‌هایشان را در خبرگزاری‌ها و دنیای مجازی زیاد دیده‌ایم را هم در این لیست می‌بینم. اسامی عبارتند از: ابراهیم علی‌پور، احمد آقاسیانی، غدیر وقاری، اسحاق آقایی، الهه پورحسین، مجید حجتی، محسن کابلی، امیر‌مهدی نجفلو، امیرحسین یوسفی کیساری، امین رحمانی، مهدی کاظمی بومه، میلاد حدادیان، بهرام بیات، نگین محمدی‌فر، بهزاد عظیمی، پویا بیات، حسین خسروی، حمید سلطان‌آبادیان، مهرداد شریفی، علیرضا عباسی، زهرا دشت‌بشی، جمال رادفر، پژمان مولایی، مرتضی امین‌الرعایایی، محمدرضا فربود قصرالدشتی، امید محمدی. این عکاسان دو روز عکاسی در مسیرهای تعیین شده را انجام دادند و در روز سوم هم هیئت داوران بعد از داوری و انتخاب آثار برگزیده، بیانیه‌ای منتشر کرد که این‌گونه آغاز می‌شد: «فارس سرزمینی است که ایران را مصور کرده است؛ سرزمین تصویرگر ایران و فرهنگ ایرانی. از نقش برجسته‌های هخامنشیان و ساسانیان تا آثار عجم فرصت‌الدوله شیرازی، پارسیان صورتگران و مصوران مملکت ایران بوده‌اند. آنچه در این زمینه پارس برای ایران به یادگار گذارده، با یادگارهای تصویری دیگر گوشه‌های این سرزمین قابل قیاس نیست.» آن طور که در پایان بیانیه ذکر شده از میان مدعوین، «میلاد حدادیان، بهزاد عظیمی و پویا بیات» جوایز برترین قاب‌های فتو ماراتون را از آن خود کرده‌اند.
عکاسان یک میراث ساسانی ویژه را ثبت کردند
دو داور فتو ماراتون (جاسم غضبانپور و خشایار فیض کاشانی)، فریم‌های حاصل دو روز عکاسی پیوسته عکاسان مدعو فتو ماراتون را از لحاظ فنون عکاسی ارزیابی کرده‌اند و یک داور (دکتر علی شهیدی) با نگاه ایران‌شناسانه و میراثی فریم‌ها را ارزیابی کرده است. همین موضوع انگیزه‌ای شد تا گفت و گوی اختصاصی کوتاهی داشته باشیم و از جنبه ایران‌شناسی به موضوع ماراتن عکاسی بپردازیم. دکتر علی شهیدی که یکی از چهره‌های آکادمیک ایران در حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌شناسی است، از پایه‌گذاران مجله سرزمین من گروه مجلات همشهری بوده و طی بیش از یک دهه گذشته دانشجویان پرشماری در کلاس‌های ایران‌شناسی او حاضر بوده‌اند.
از دکتر شهیدی درباره تجربه حضور و داوری در جشنواره چند رسانه‌ای میراث فرهنگی پرسیدم. به روایت او، ماجرای برگزاری فوتو ماراتن از رسیدن عکاسان مدعو به شیراز آغاز شد. در ابتدا دوربین همه عکاسان توسط دبیرخانه چک و سریال دوربین‌ها ثبت شد تا هیچ عکسی از پیش از برگزاری رویداد به مسابقه راه پیدا نکند. این گونه «دوی امدادی عکاسی» آغاز شد. برای هر کدام از دو روز برگزاری رویداد هم مسیرهایی با اسامی شاعرانه در نظر گرفته بودند. مثلاً در روز اول، عکاسان با همراهی و راهنمایی داوران، در هشت محور به ثبت عکس پرداختند که عبارت بودند از: «اینجا پایتخت ایران است» یا عکاسی از گور، اردشیر خورده و فیروزآباد، «پدران سنگین ما» یا عکاسی از نقش‌برجسته‌ها، «این سنگ با من بخوان» یا کتیبه‌های سنگی، «پلی که دیگر نیست» یا کتیبه پل مهر نرسی، «در بارگاه اردشیر» یا کاخ اردشیر، «فتح ناشدنی» یا قلعه دختر، «مبادا که ترک بردارد» یا آسیب‌های میراث فرهنگی و البته محور ویژه «دینگ؛ بانوی پنهان فیروزآباد».
دکتر شهیدی در این باره تصریح کرد: «محور “پلی که دیگر نیست” برای خود من اهمیت خاصی داشت چون کتیبه‌ای از دوره ساسانی بر این پل وجود دارد که در آن ذکر شده پل با هزینه شخصی یکی از رجل ساسانی برای عموم ساخته شده است. این نکته بسیار مهم است چرا که نشان می‌دهد پل از معدود آثار ایران باستان است که شخصی از جیب خودش برای استفاده عموم آن را ساخته در حالی که معمولاً آثار مربوط به ایران باستان همه مربوط به سلسله‌ها و پادشاهان بوده است. من این کتیبه را در درس پهلوی کتیبه‌ای در دانشگاه تدریس می‌کنم و برایم مهم بود که عکس‌های خوبی از آن ثبت شود.»
روایت‌های مصور 42 عکاس از یک نقش‌برجسته کمتر دیده‌شده
معاون علمی موسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، در ادامه این گفت‌وگو توضیح داد: «در صد سال گذشته که پژوهش‌های ایران‌شناسی در جهان سر و شکل تازه به خود گرفته، از بزرگترین نقش‌برجسته تاریخ ایران، موسوم به جنگ سواران (نبرد اردشیر) در تنگاب فیروزآباد که یادآورد نبردهای دیرین ایرانیان با غرب است، چند قاب بیشتر نبود که آنها را هم اروپائیان گرفته بودند؛ چند قابی که در کتاب‌های ایرانی و بین‌المللی دست به دست می‌شد. اما طی عکاسی‌های انجام شده در رویداد فتو ماراتون، چند صد قاب ممتاز از این کتیبه ثبت شد که قابلیت یک پژوهش مصور و فاخر ایرانی را دارد.»
به روایت دکتر علی شهیدی، محورهای عکاسی در روز دوم هم عبارت بودند از: «آنها که شیراز را زنده نگه می‌دارند» که عکاسان با توجه به این موضوع می‌بایست حرفه‌ها و مشاغل قدیم و جدید شیراز، صنایع دستی و هنرهای از یادرفته را در مسیرهایی مانند بازار وکیل، سرای مشیر و … ثبت کنند. همچنین بخش «آنها که شیراز را دوست دارند» ( مختص ثبت تصاویر حضور جهانگردان ایرانی و خارجی در شیراز) و «آنها که شیراز را ساختند» (مختص ثبت خاندان زند، خاندان بویه، دیلمی، قوام و معماران و… در بناهای بر جای مانده از این خانواده‌ها).
از طرفی در این روز از عکاسان خواسته شد که آثاری را در پنج موضوع خلق کنند؛ میراث هندسی (رنگ، نور، نماد، نشانه و دیگر ظرایف و لطایف معماری شیراز)، میراث خانگی (زندگی و مردم در خانه‌های قدیمی و تاریخی شیراز)، میراث بافتنی (دست‌بافته‌های فارس مانند قالی و کلیم و گبه)، میراث خوردنی (خواراکی‌ها و غذاهای شیراز) و موزه‌گردی.
مشاور بین‌المللی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران از قانون تحویل 15 فریم در هر روز برای عکاسان شرکت‌کننده در فتو ماراتون گفت و اضافه کرد که حضور چهره‌هایی مانند احمد مسجد جامعی و پروین ثقه‌الاسلام، مدیر سابق کاخ گلستان در رویداد فتو ماراتون و راهبری عکاسان توسط تیم علمی، نکته قابل توجهی بود.
آنطور که شهیدی بیان کرد، از عصر روز دوم تا ساعت 6 صبح روز سوم فرصتی به داوران اختصاص یافت که به ارزیابی 1200 فریم عکس بدون نام و کدگذاری‌شده، بپردازند و بیانیه هیات داوران را بنویسند. در این ارزیابی نفسگیر، جاسم غضبانپور که او را با کتاب‌های عکسش می‌شناسیم و از باسابقه‌های حوزه عکاسی معماری است در کنار خشایار فاضل کاشانی که پایه‌گذار فتو ماراتون است به داوری فنی عکس‌ها و ارزش‌گذاری بر قاب‌ها از دریچه نگاه حرفه‌ای عکاسی پرداختند اما دکتر علی شهیدی از زوایای ایران‌شناسانه و میراثی به انتخاب قاب‌ها پرداخت و در آخر، بهترین عکس‌هایی که توانسته بودند از هفت‌خوان داوری، موفق بگذرند، انتخاب و به عنوان عکس‌های برگزیده معرفی شدند.
یک پیشنهاد ویژه برای انتشار دستاوردهای فتو ماراتون فارس
دکتر علی شهیدی در پاسخ به این سوال که برای انتشار ماحصل فتو ماراتون چه ایده‌ای وجود داشته، بیان کرد: «قرار شد کتاب جشنواره با مقدمه‌ای در توصیف پروژه به همراه گزیده عکس‌ها و شرحشان منتشر شود. در کنار این کتاب عمومی، ایده بعدی هم انتشار یک کتاب تخصصی بود؛ کتابی در اشل بین‌المللی در حوزه ایران‌شناسی که بر موضوع نقش برجسته جنگ سواران تمرکز دارد و شامل فریم‌های متنوعی از کتیبه و پژوهشی نو درباره این نقش برجسته مهم است.»
اما آیا از گنجینه عکس‌های منتج از این رویداد می‌توان در راستای افزایش آگاهی عمومی نسبت به ایران در سطح بین‌المللی هم استفاده کرد؟! یکی از مشکلاتی که در این سال‌ها از زبان دغدغه‌مندهای حوزه‌های میراث و گردشگری شنیده‌ایم، این بوده که با جست‌وجوی نام ایران در موتورهای جست‌وجو معمولاً به عکس‌هایی خوبی برنمی‌خوریم و یک نیاز مهم برای کاهش اثرات ایران‌هراسی می‌تواند این باشد که وزارت میراث فرهنگی طی یک اقدام منسجم و مداوم با همکاری ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف به انتشار عکس‌های با کیفیت از زیبایی‌های ایران بپردازد؛ عکس‌هایی با کپی‌رایت مناسب، رایگان و قابل استفاده به هدف معرفی وجوه کمتردیده‌شده و جذاب ایران. حالا به نظر می‌رسد فتو ماراتون فارس با فراهم کردن گنجینه خوب روایت‌های تصویری حرفه‌ای از یکی از سه ضلع مثلث طلایی گردشگری ایران، یک گام رو به جلو در این راستا است. از دکتر شهیدی در این باره پرسیدم و او تصریح کرد: «بله پیشنهاد خوبی است که باید مطرح و عملی شود.»
به روایت او، با برگزاری فتو ماراتون جشنواره بین‌المللی چندرسانه‌ای میراث فرهنگی، «مستندسازی تصویری مسیرها و آثار دیده نشده یا کمتر دیده شده‌ای از میراث ایران با هدف پایش، معرفی و حفظ آنها انجام شد» که اقدام قابل توجهی محسوب می‌شود. در این رویداد عکاسان مدعو مسیرهای ویژه‌ای را پیمودند و درهایی که به طور معمول به روی عکاسان باز نیست، این بار به نفع ثبت میراث و زیست ایرانیان گشوده شدند.
شهیدی به تجربه‌اش در مجله سرزمین من اشاره کرد و افزود: «در این رویداد عکاسانی حضور داشتند که عکاس معماری نبودند. حضورشان باعث شد تنوع خوبی از کادرها را داشته باشیم و هر کس با نگاه متمایز خودش به ثبت سوژه‌ها پرداخته بود.»
نفیسه حاجاتی – روزنامه اصفهان زیبا
