توسط : در دنیای امروز آثار تاریخی و میراث فرهنگی به سبب نگاه توسعهطلب شهری و شرایط نامساعد محیطی با مخاطرات جدی مواجه هستند. این در حالی است که حفاظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی هم از جهت انتقال این میراث ارزشمند به آیندگان و هم به سبب تاثیری که جاذبههای تاریخی میتوانند بر جذب گردشگر و درآمدزایی برای کشور داشته باشند، بسیار حائز اهمیت هستند.
نتایج پژوهشهای انجام شده نشان میدهد که یکی از مهمترین راهکارهای نجات میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، آشنا شدن عموم مردم با اهمیت این میراث و درک روایتها و داستانهایی است که پشت هر اثر تاریخی یا آیین و رسم محلی قرار داشته و آنها را با اهمیت میکند.
برای آشنایی هر چه بیشتر مردم با میراث فرهنگی و به تبع آن کمک به حفاظت موثر از آثار، یکی از ظرفیتهای بالقوه و اثرگذار فناوریهای جدید و تولیدات چند رسانهای نظیر ویدئو و پادکست است. در جهان امروز با توسعه کارکردهای واقعیت مجازی مردم این امکان را یافتهاند که زوایای پیدا و پنهان یک اثر را دیده یا حتی نظارهگر رویدادهای تاریخی در قالب ویدئوهای چندبعدی باشند. تولید هزاران پادکست، صدها هزار محتوای ویدئویی پخش شده در فضای آنلاین و انبوه صفحات مربوط به روایت وقایع تاریخی در شبکههای اجتماعی، همه و همه گواه اهمیت بازنمایی روایتهای تاریخی با بهرهگیری از فناوریهای نوین است. آنچه که مسلم است ایران نیز نباید از این جریان جهانی ایجاد شده برای معرفی هرچه بیشتر تمدن و آیینهای کهن عقب بماند و در این مسیر برگزاری جشنوارههایی که به تجلیل و اهدای جوایز به فعالان تولید محتوا در حوزههای چند رسانهای میپردازد، میتواند راهگشا باشد.
نبض تاریخ در دست پادکستها
در دنیای امروز که مردم ساعتها در ترافیک معطل میمانند، پادکستها تبدیل به بخشی جداییناپذیر از زندگی روزمره شدهاند. در این میان، پادکستهای تاریخی میتوانند با ارائه محتوای صوتی دقیق، زمینه را برای آشنایی هر چه بیشتر مردم با تاریخ و گذشتههای دور خود فراهم کنند.
طبیعی است مخاطبی که با جزئیات و روایتهای گذشتههای کشورش آشنا شده، نگاهی عمیقتر به میراث فرهنگی و آثار تاریخی میهنش خواهد داشت و همین موضوع زمینه را برای جلوگیری از بروز پدیدههایی مثل یادگارنویسی روی آثار تاریخی فراهم میکند.
ارائه پادکستهایی که به معرفی آیینها، رسوم، فرهنگ گذشتگان، موسیقی محلی و به طور کلی میراث فرهنگی ناملموس میپردازند نیز میتواند زمینه را برای معرفی و جلوگیری از فراموش شدن این میراث ناملموس باارزش فراهم کند.
تاریخ به روایت ویدئو
بخش بزرگی از محتوایی که امروزه روی اینترنت قرار میگیرد، محتوای ویدئویی است. انسان امروز درست یا اشتباه، به تماشای ویدئو عادت کرده و نوجوان و جوان این عصر تماشای ویدئو در یوتیوب، آپارات و شبکههای اجتماعی را به خواندن کتاب و مجله ترجیح میدهد. ارائه محتوای ویدئویی به سبب همراه شدن کلام با تصویر میتواند درک دقیقتری از گذشتههای تاریخی برای مخاطب فراهم آورد.
طراحیهایی که به کمک پویانمایی انجام میشود و تصاویری که از آثار و جاذبههای تاریخی با کمک دوربینهای فیلمبرداری و موبایلها ضبط میشود، فضای آنلاین را تبدیل به دانشگاهی کرده که به آموزش تاریخ میپردازد و البته میتواند موجب تشویق مردم به بازدید بیشتر از آثار تاریخی و موزهها شده و زمینه را برای به گردش درآمدن چرخ گردشگری داخلی و بینالمللی فراهم کند.
واقعیت مجازی راهکار نجات میراثفرهنگی
یکی از مهمترین راهکارها در مسیر معرفی موثر و نجات میراث ملموس و ناملموس از گزند آسیبها، استفاده از ظرفیت فناوریهای نوین است.
در حال حاضر یقینا واقعیت مجازی (VR) یکی از شناختهشدهترین فناوریهای نوین است که امکان ایجاد مدلهای دیجیتالی و تعاملی از بناهای تاریخی و سایر اشیای میراثی را فراهم میکند.
با استفاده از دستگاههای واقعیت مجازی مخاطب میتواند حس غوطهوری در محیطی تاریخی را تجربه کند و با کسب تجربهای نزدیک به زیست در گذشتههای دور، تاریخ را از دریچه نوینی دیده و برای آثار تاریخی ارزش بیشتری قائل شود.
این روزها واقعیت مجازی با استقبال بسیار خوبی در سطح جهان مواجه شده و خصوصا در بخش آموزشهای مربوط به تاریخ و میراث فرهنگی اثرگذار بوده است. با توجه به این ظرفیتها به نظر میرسد باید مشوقهایی برای تولید و ساخت محتوای تاریخی در این بخش در نظر گرفته شود تا به مرور آثار تاریخی ایران در این بستر به شکل گستردهتر ارائه شود.
فناوری راهکاری برای مهار تخریب
عصر کنونی، زمانه بروز جنگ، تنش و چالشهای اقتصادی و سیاسی است. در چنین شرایطی طبیعتا حفاظت از میراث فرهنگی از اولویت خارج میشود.
در حال حاضر بیش از ۲۰سال از تخریب بودای بامیان در افغانستان میگذرد؛ آنچه که باعث ایجاد یک شوک جهانی بیسابقه شد. پس از این واقعه، حملات به آثار باستانی رایجتر و حتی بدل به بخشی از برنامههای تبلیغاتی استراتژیک گروههای تروریستی شد. تخریب چندین زیارتگاه در فلوجه عراق، حمله به طاق نصرت در پالمیرای سوریه و بمباران مسجد بلیلی در یمن از جمله خبرهای ناراحتکنندهای بود که نشان از افزایش مخاطرات میراث فرهنگی در قرن بیست و یکم داشت.
تخریبهای میراث فرهنگی اما محدود به جنگها و تنشها نیست و مجموعه عوامل محیطی، فرسایش، سودای جایگزین کردن بافت تاریخی با خانههای نوساز و مجموعه گستردهای از عوامل دیگر را دربر میگیرد. با توجه به مخاطرات ادامهدار میراث فرهنگی، دولتها باید سیاستهای پیشگیرانه برای حفاظت را توسعه دهند و با معرفی اهمیت و جایگاه میراث فرهنگی به کمک فناوریهای نوین، زمینه را برای فرهنگسازی و جلوگیری از بروز تخریبهای عمدی در آثار تاریخی فراهم کنند. یونسکو چندین دهه است که روی این رویکرد کار میکند و به ویژه در کنوانسیون 1972 به حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهانی اشاره داشته است. این سازمان بینالمللی بر این باور است که هیچ پیشرفتی بدون ریشههای فرهنگی گذشته پایدار نیست. مطمئنا استفاده از فناوریهای نوین و ابزارهای چندرسانهای میتواند در مسیر معرفی آثار تاریخی و اهمیت آنها بسیار راهگشا باشد و زمینه را جهت حفاظت موثرتر از میراث فرهنگی فراهم کند. با توجه به جمیع این موارد به نظر میرسد برگزاری جشنوارههایی نظیر جشنواره چندرسانهای میراث فرهنگی و جشنوارههای مشابه، میتواند زمینهساز حفاظت از میراث و نیز احیای صنعت گردشگری کشور باشد و بستر را برای آشنایی بیش از پیش مردم با تاریخ ایران فراهم کند.
نادر نینوایی/ جهان صنعت
